Patronen doorbreken in begrenzen grensoverschrijdend gedrag
Lisa en Bart zitten samen met mij aan de ronde tafel in de spreekkamer. Lisa zit met gezakte schouders te staren naar de cappuccino die ik net heb ingeschonken. Bart gaat zitten en steekt direct van wal.
'Sanne, het was een rampzalige week. Ik ben er niet trots op, maar ik heb mijn geduld verloren. Nina ging zover over mijn grenzen heen[....] Ze duwde mij een aantal keer en ondanks dat ik zei dat ze moest stoppen, deed ze dat niet'.
Het viel daarna stil en in die stilte werd iets gezegd, wat nog niet op tafel lag. Mijn eerste neiging is dan om de stilte op te vullen, maar gelukkig kan ik steeds beter in aanwezigheid en verbinding, op mijn handen zitten. Ik kijk Bart begrip vol aan. En hij vervolgt zijn verhaal.
'En ik heb haar teruggeslagen. Sanne, ze viel op de grond, ik wilde dit niet. Eigenlijk schaam ik me ook om dit te vertellen.'
De tranen staan in de ogen van Bart, net zoals in die van Lisa. Ik zie ouders zitten die ten einde raad zijn. Die van alles hebben geprobeerd, die zich schuldig voelen, die zich schamen en niet meer weten hoe ze hun dochter van 16 jaar weer het rechte pad op krijgen, weer connectie met haar hebben en grenzen kunnen bieden. Vanaf jonge leeftijd ervaren zij in het gezin al uitdagingen met elkaar. Eerder 'werkte' het nog aardig goed om Nina te begeleiden door de drie R-en, te belonen en consequenties te geven. Maar dit helpt al tijden niet meer. Ouders geven aan de grip kwijt te zijn, machteloos te voelen. Ze zijn zo onzeker geworden en ze zien Nina steeds verder afglijden. Naast dat ze niet meer naar school gaat, is ze al twee keer teruggebracht door een ambulance, wegens overmatige alcohol gebruik en onderkoeling en gebruikt ze vaker wel wiet dan niet.
De hulpverlener in mij wil dit het liefste uit handen nemen, het fiksen, het oplossen. Maar ik weet dat dit niet mijn taak is. Daarnaast kan ik het simpelweg ook niet. Daarbij geloof ik ook niet in de 'simpele opvoedtips en kant en klare snelle oplossingen'. Ieder gezin is namelijk anders. En iets wat op korte termijn lijkt te werken, blijkt vaak niet stand te houden op langere termijn. Zo ook het principe van belonen en straffen (of zoals we liever zeggen; het bieden van consequenties). Dit lijkt zo goed te werken als kinderen nog jong zijn. Maar wat ik zie is dat het schijn is. Of kinderen nou klein zijn of niet, we hebben hoe dan ook geen controle over het gedrag van onze kinderen. Ja het klopt, eerder konden ze nog optilt worden en op de trap gezet worden. We kunnen ze later ook nog een thuis houden, straf geven door te minderen in zakgeld of huisarrest te geven. Maar er komt een punt dat allemaal niet meer werkt. Of heeft het eigenlijk nooit echt gewerkt, in deze huidige maatschappij?
Ik val in de laatste categorie. Daar kan ik nog een heel verhaal aan wijden en met ouders aan de slag gaan rondom verbindend gezag / geweldloos verzet. Maar ik voel aan alles dat hier nog heel veel meer voor zit. Dat er patronen zijn, die er al jaren liggen. Patronen die met opvoedtips niet aangekeken zijn, erkent zijn en veranderd zijn. Mijn gedachten dwalen af naar hoe jeugdhulp, - ggz, zorg eruit zou zien als we wel preventief echt aan de slag gaan met (inter)generationele patronen? Wat zou er dan met de wachtlijsten gebeuren? Wat voor invloed zou dit hebben op het vertrouwen van ouders? Wat voor effect zou dit hebben op de veerkracht van kinderen?
Deze gedachten laat ik in het gesprek even varen. Aan de hand systeemopstelling via duplopoppetjes aan tafel bespreken, voelen en ervaren we wat er afgelopen week is gebeurd. Op het moment dat Nina meerdere malen haar vader duwt, voelt Bart zich klein en nietig. Nina wordt op een aantal blokjes gezet en is groot. Deze nietigheid wordt snel van tafel geveegd, want Bart maakt zichzelf groot en zegt dat hij in een split second de confrontatie aangaat. "ik laat me toch niet door mijn eigen dochter slaan'. Als we stil staan bij dat gevoel, blijven de tranen niet hangen in de ogen van Bart, maar rollen over zijn wangen. Hij excuseert zich, terwijl ik de tissue doos bijvul. Bart vertelt herinneringen van vroeger, uit zijn jeugd. 'Ik heb zo vaak alleen op mijn kamer gezeten, want dan ging mijn broer uit zijn stekker. Ik hield me in, want ik wist waartoe hij toen in staat was. Hij sloeg mijn moeder. Hij schold mijn vader uit. En ik, ik was bang, doodsbang. En als ik had gehuild op mijn kamer, ging in naar beneden en maakte thee voor mijn moeder of ging op andere manieren voor haar zorgen.' Lisa kijkt haar man begripvol en ook verwarrend aan. Dit wist ze helemaal niet van haar man. Er lijkt een harnas van Bart af te vallen en de twee geven elkaar een knuffel.
Dan is het mijn beurt om tranen in mijn ogen te hebben. Tja, ik ben ook maar een mens. En eentje van de gevoelige soort.
We komen tot de conclusie dat het gedrag van Nina, Bart triggert in zijn eigen gevoel van onmacht, het nooit goed doen en het alleen zijn. De komende week pakt Bart met regelmaat deze triggers onder zijn arm en gaat hiermee op de bank zitten. Met Lisa naast hem, die naar zijn verhalen luistert. Het lucht op. Het biedt ruimte. Ook ruimte voor Nina, want zij hoeft deze overdracht niet meer te dragen, te spiegelen voor haar vader. 'Het is gek, Sanne, maar Nina lijkt wel minder de grenzen op te zoeken bij mij. In ieder geval minder extreem. Dat is ook toevallig, toch?'
Tja, ik geloof niet in toeval, want systemisch gezien verbaast mij dit niets. Er zijn systemische wetten, die zo werken. Hoe precies, dat weten we niet altijd, maar nu hoeven we ook niet cognitief alles te begrijpen. Hoe fijn is het als de rommel van deze generatie en vorige generaties opgeruimd wordt en het een positief effect heeft op onze kinderen.
Los dit de problemen binnen dit gezin 1-2-3 op? Nee zeker niet. Toch zijn we wel een stapje verder. Want na een paar weken voelt Bart meer vertrouwen in zichzelf. Bij grensoverschrijdend gedrag, vliegt hij niet direct uit de bocht, maar hij kan rustig blijven. Deze kalmte heeft hij hard nodig voor zichzelf en in de begeleiding van o.a. zijn dochter.
Wat ben ik toch dankbaar voor mijn werk. Dat ik deze intieme momenten mag mee maken en hier mijn steentje in kan bijdrage. En dan nu vliegen mijn gedachten toch weer weg; want hoe waardevol zou het zijn als we deze patronen, waar alle gezinnen mee te maken hebben, eerder aankijken en doorbreken? Dat we het niet pas doen als er echt stront aan de knikker is, maar veel eerder. Als we dit doen op momenten dat er in lichtere mate sprake is van oplopende conflicten en boosheid waar geen grip meer op lijkt te zijn. Voor die gezinnen (en zijn we dat niet allemaal?) wil ik er zijn. Hen inspireren, hen meenemen om de blik ook op jezelf te werpen, om ruimte te maken voor het bevorderen van het welzijn en veerkracht voor onze kinderen. Dankbaar dat ik dat met Gezinin ook steeds meer kan gaan doen. Mooier werk bestaat er niet!
